Ditelindje per 500 vjet
Tomislav Marjan Bilosnic, lindur me 18 janar 1948, eshte poet, prozator, eseist, studiues arti, piktor dhe fotograf i njohur kroat. Shqiptar per nga rrenjet stergjyshore. Nje nga arbanasit e Zemunikut te Zares ne Istria, per te cilet ka shkruar imtesisht Aleksander Stipcevic. Librin e pare e botoi ne vitin 1968 dhe ne 40 vjet jete artistike plot 40 libra mbajne emrin e tij, apo thjesht TMB, si te qe nje marke e regjistruar arti. Por jo vetem kaq. Ai eshte autor i majft teksteve hulumtuese mbi liburnen e gjuhen me rrenje tek iliret dhe ilirishtja e kesaj pjese te popullsise shqiptare qe, te togfjaleshi "gjaku yne i shprishur", si me te vyeren ruan pjesen "gjaku yne". Krijimtaria e tij eshte perkthyer ne italisht, gjermanisht, anglisht, turqisht, shqip, spanjisht, polonisht, rusisht,rumunisht,japonisht e sllovenisht. Por me 30 ekspozita vetjake, ai vleresohet gjithashtu edhe per pikturat e tij, te cilesuara si zgjatim ne kohe i shkolles se Jackson Pollock, ndersa pastelet, akuarelet e grafikat spikasin per ndjeshmerine ndaj tonit dhe ngjyres.
Libri Tiger, prej nga jane marre poezite e meposhtme, eshte nga librat e rralle jo vetem te Bilosnicit. eshte nje veper monotematike, nga ato qe ne veshtrim te pare te gabojne, pasi shfaqen si monotone. Kjo ndjesi perforcohet kur pandeh se gjithcka eshte shterur e shuar aq kohe pas krijimit te poezive te famshme kushtuar kesaj egersire epike, me sy te ashper e lekure te bute, qenie ne zhdukje e cila, me shume se si krijese natyrore, sot jeton si krijese poetike fale vargjeve te erreta dhe vezulluese te W. Blake, B. Yets , R. Tagore, R. Emerson, E. Pound, J. H. Borges. Libri i TMB eshte variacion mbi nje teme lekure plot njolla ku poeti fikson perfytyrimet, vizionet dhe lidhjet e tij te cuditshme me kete krijese aq te larget per viset, por jo per shpirtin e tij. Nje tiger i gjalle e metaforik u shfaq nje dite rrugeve te Zares. I ngjashem me vete Bilosnic te cilit i erdhi rasti jo te luante me nje loder pellushi, as te dilte shetitje me tigrin e lidhur, as te behej bari tigrash, sic shprehet Natalia Ginzburg, por te kaleronte mbi tiger apo, sic thekson Ivan Savic Mor, te shkruante nje Tigriade. Do te mjaftonte te lexonim pa nderprerje vetem titujt e ketij libri, per te krijuar nje poeme te madhe. Me ndjesine e peshkut martir, salmonit qe kthehet gjithmone nga eshte nisur, Tomislav Marjan Bilosnic ? ky l'enfant terrible i artit, keto dite erdhi ne Shqiperi per te festuar 60-vjetorin e lindjes, ne vendin prej nga 500 vjet me pare merguan paraardhesit e tij, ne vendin ku nje vit me pare botoi ne shqip vellimin poetik "Velebit" ? maja me e larte e Zemunikut.
Arian LEKA
Letra per tigrin
Tomislav Marjan Bilosnic
NE RRUGEN PAQESORE TE ZARES SHFAQET TIGRI
Ne krye te rruges paqesore te Zares u shfaq tigri
ishte tigri me ngulmues i te gjitha koherave
Pikerisht ashtu, krijese e rralle ne perditshmeri
Askush s?beson ne pamjen e tij
ndonese femijet i sjellin dhurata te vogla
ndersa vajza nga paralagjia vijne ta shohin
jane shtene me ate cka eshte m?e bukur
Te gjithe e shohin me miresjellje nga larg
dhe duke mos besuar kthejne shikimin nga qielli
qe rri pezull mbi ta i mendafshte si vete tigri
Ne kercimet e gjata ai hidhet mbi shtepite
ka droje se do ta vrasin ne rruge
ata qe shtiren e s?e duan fare
mirepo klithin per te sa i bukur qenka
si valebardha te larta jugu
qe tashme per dite te tera e njohin gjithe qytetin
Tigri as qe parandien se ka rene ne kurth
ne gropen qe ia rremihin neper vite
embel i buzeqesh fanitjes se saj te papandehur.
DUKE Me PRITUR,
TIGRI S?KISHTE NGReNe
Tigri gjezdis luadheve
ben c?nuk per te me gjetur
Ndonese eshte dinak dhe finok, por
s?me shqeteson
Metoj te me prese ne kapercyell te malit
por mencurine e kam parandiere
Duke me pritur tigri s?kishte ngrene
Tere diten gjahtoi i uritur.
TIGRI IKU ME LINDJEN E DIELLIT
E la shtepine time
teksa une beja nje shetitje
U shperngul ne nje fqinjesi sekrete
Ende s?e besoj se ka hequr dore nga une
qe s?do te kthehet me
ndaj dyert i mbaj hapakrahas
dritaret e hapura
Dhe catine e kam derdhur
te gjitha gjerdhishtet i zhvendosa
Ne vendet ku e pres
kam lene shpirtmadhesine e cmuar
Tigri iku me lindjen e diellit
u pershkua neper biskun e kallamit te bambuse
sikur te kishte kaluar neper shkumes
ashtu ishte zverdhur
Hoqi dore nga cdo gje qe ishte imja
si ashiku i fyer.
TIGRI PIKTURe
Ai eshte i vetmi lloj i vecante
qe nuk me shqitet
duke me percjelle me sy
Nuk e ushqej
por ai ka trupin tim
per cdo nate
u ndal ne levizje e siper
sikur deshi te me udhezoje
ne fshehtesira
qe s?i marr vesh
E degjoj si merr fryme
si e ben fir barin
mbi te cilin ec
gjersa shikon nga une
i kornizuar ne pikture
ne mur te dhomes sime.
TIGRI PI cAJ
Pyetja eshte si pi caj tigri
Valle tigri pi caj te valuar
apo pi caj te ftohur
A pi tigri caj me pese
Ne cdo rast gjithsesi tigri pi vetem
Ai pi kur rreth tij s'gjendet gje e gjalle
Pi atje ku njeriu asnjehere s'ka qene
Me syceltesi drithme ai pi cajin
Koka e tij pasqyrohet ne caj
caji i Indise e qeteson plotesisht
S'dihet vetem kur e pergatit
Ke therret per caj
Pikepyetje eshte nese i mban mbyllur qepallat
teksa pi i ngazellyer caj
qe me pastaj ta urinoje ne mocal.
TIGRI I NUNOSET PYLLIT Te VIRGJeR
Ja ku jam ketu para teje
i drejte dhe i paster si gjelberimi
tigeror si zogjte e mbreterise qiellore
Paudhesi dhe asnje te keqe s'u kam bere bishave
nuk te kam perndjekur
Asgje te keqe s'te kam bere as ty
Askend s?kam vrare
Askend s?kam lene uritur
Askush per shkak tim s'ka qare
Te gjitheve u kam bere flijime
atyre vetem
i paster jam si cdo kryezot
qe i frigohet nje nenshtetasi
E ketille eshte jeta, pyll i pashkelur, ne mes teje
Ti je roj? e se vertetes
Ti je jeta ime e embel
Ti me jep ushqim
Ti ruan ate qe bej dhe them
I pafajshem vij para teje te gjykosh
Ti e di pse hesht
Asnjehere s'te kam urdheruar te vrasesh
Ty te rrefehem
duke te mbajtur per shenjetar te perkushtuar.
TIGRI TAKON MACEN EGJIPTIANE
Tigri takon macen egjiptiane
dashnoren e tij te zeze
keshtu pres edhe une
Tigri e di mire se femra
duhet te jete patjeter e vetmuar
Keshtu edhe une mesoj per endrren e tij
nen bedenin e larte te dashurise
Tigri kerkon lekure elegante
tash dymije vjet eshte pa te
si une qe jam qyqar ne dashuri
dhe i habitur qendroj perpara tij
ne vetmi.
LEGJENDA PeR FLOcKeN
Alfesibeja ka ardhur te lumi
Alfesibeja s'ka mundur ta kaloje lumin
Dionisi eshte transformuar ne tiger
Dionisi e ka pershkenditur flocken aziatike
Tigri Alfesiben e ka mbartur pertej lumit
Solaxi me pastaj e ka quajtur Tiger
Keshtu e shpjegon Plutarku prejardhjen e lumit
Keshtu e percjell Plutarku rrefenjen
vecse askush s'flet per ate
se si tigri dhe flocka jane bashkuar
Kete s?e thote as biri i tyre Medeu
Kete s?e thote as kreshniku
i cili ia dha emrin Medeut
Te gjithe qe duan ta zbulojne ate rrefim
ende presin ne lumin e Mesopotamise.
TIGRESHA E PRET TIGRIN
Vetem nje tigreshe
i ndodhin te ketilla
Ne kohen e sotshme
vetem nje tigreshe e pret tigrin
E tere bota eshte ne pritje
se c?do te ndodhe
thua do e prese ate
Dicka e ngjashme ka ndodhur kahere
dhe shume kohe perpara
askush me shume s'di se cfare ka ndodhur
eshte e vertete se tigri ka vdekur
nga hanxhari i mprehte
ose tigresha ka mundur te jetoje
me mbretin duke i ruajtur djalin
Kahere, shume kohe me pare, cdo gje
qe ish e jashtezakonshme, ishte mbamendese
pastaj askush nuk beson me
se tigresha e pret sot ende tigrin
se asaj me pare do t'i ndalet zemra
e c'kujtove ti se ajo do te lodhet duke pritur.
TIGRI I VOGeL
Tigri i vogel eshte i vogel
dhe ai degjon naten bulkthat
ai mendon kush jeton mire si ai
Tigri i vogel i do vocerraket
dhe te gjithe qenushet e tyre
te cilet nuhasin neper kutite e kartonit
Tigri voglak futet barkas si fshese
derisa i shikon femijet qe luajne
me librat perplot mencuri
Tigri i vogel ben gjume pasdite
dhe nuk ndjehet i padobishem
ai i le te tjeret te bejne c?u do qejfi.
TIGRI Ne FERRIN E DANTES
Nje ferr mendojne te gjithe ne Indi
Dhe ferri s'eshte tjeter vec varferia njerezore
Ferri eshte vlaga dhe zhegu
Tigri eshte ne mes te bedenave te tij
neper te cilet drita nuk futet
Tigri megjithate mendon te jetoje jete e mot
i kapluar ne mishin e fatzinjve
Ai s'cohet per to nga shtrati i vet
vuan dhe mbijeton naten
duke enderruar re te gjelberta dhe fije bari
Tigri pi uje ziosh
Tigri ha thengjillin e fikur
Ne Ferrin e Dantes ai eshte i nenshtruar
nuk shpreson tek asgje
derisa pret qe zjarri t?i bjere ne shputa
qe zjarri t?i djege kurthet
deri ne vendin e kembeve te tij
derisa te hapen kater varre te zeza
Tigri ne ferr na therret te zhdukemi
te jetojme perfundimisht deri ne perjetesi
si pluhuri tokesor.
Perktheu Jehona & Mustafa Spahiu